7
De Pattern Language van Christopher Alexander

Volgende hoofdstuk Vorige hoofdstuk Inhoudsopgave

De door Alexander ontwikkelde Pattern Language heeft tot doel een taal te verschaffen ten behoeve van het ontwerpen en bouwen. Het boek waarin deze taal beschreven staat, maakt deel uit van een tweetal boeken die met elkaar samenhangen. In het eerste boek The Timeless Way of Building, worden de achtergronden van de methode uiteengezet. Daarnaast is er nog een derde boek, waarin een toepassing van de methode wordt gegeven, The Oregon Experiment.

In The timeless way of building wordt gewezen op het fundamentele karakter van de taak steden en gebouwen tot stand te brengen. "Steden en gebouwen zullen niet tot leven komen, tenzij ze tot stand worden gebracht door alle mensen van de gemeenschap en tenzij deze mensen een gemeenschappelijke patronentaal delen, waarbinnen deze gebouwen gemaakt worden en tenzij deze patronentaal zelf een levend organisme is".

Het boek A Pattern Language presenteert een van de mogelijke patronentalen. De auteurs wijzen op de praktische aard van deze taal. Zij hebben deze taal ontleend aan hun eigen ervaringen in ontwerpen en bouwen: "je kunt het gebruiken om samen met je buren je stad en je buurt te verbeteren. Je kan er gebruik van maken om samen met je gezin een huis te ontwerpen voor jezelf, of, samen met andere mensen, een kantoor, een werkplaats, een openbaar gebouw of een school te ontwerpen".

Vervolgens wordt beschreven waaruit de methode bestaat. "De elementen van deze taal zijn eenheden die patronen worden genoemd. Ieder patroon beschrijft een probleem dat telkens weer opnieuw in onze omgeving voorkomt. Vervolgens beschrijft het de kern van de oplossing van dat probleem op een zodanige wijze dat je deze oplossing wel een miljoen keer kunt toepassen, zonder ooit tweemaal hetzelfde te doen".

Een Patroon

"Voor het gemak en de duidelijkheid wordt ieder patroon op dezelfde wijze weergegeven. Allereerst is er een afbeelding, die een archetypische ruimtelijke oplossing van een probleem laat zien. Na de afbeelding, volgt een inleidende paragraaf, waarin de context van het patroon wordt gegeven en wel door een uiteenzetting hoe het patroon behulpzaam is bij het afmaken van bepaalde patronen van wijdere strekking. Daarna volgen drie sterretjes die het begin van het probleem aangeven. Na de sterretjes komt een vetgedrukte sleutelpassage. Deze sleutelpassage beschrijft de essentie van het probleem in een of twee zinnen. De sleutelpassage wordt gevolgd door het probleem in zijn geheel. Dit is het meest uitgebreide gedeelte. Hierin wordt onder andere de achtergrond van het probleem beschreven, de bewijsvoering voor zijn validiteit, en de verschillende manieren waarop de oplossing van een probleem in een gebouw tot uitdrukking kan worden gebracht. Daarna volgt eveneens vetgedrukt, de oplossing, de kern van het patroon. Daarin worden de fysieke en sociale relaties beschreven, die nodig zijn om het geformuleerde probleem binnen de geformuleerde context tot een oplossing te brengen. Deze oplossing wordt steeds verwoord in de vorm van een instructie. Na de oplossing, volgt een diagram waarin de oplossing schematisch is weergegeven met tekstjes die de belangrijkste onderdelen aangeven. Na het diagram geven drie sterretjes aan dat het patroon in zijn essentie is voltooid. Tenslotte volgt een paragraaf waarin het patroon verbonden wordt met andere patronen".

Deze wijze van weergeven heeft twee belangrijke bedoelingen. In de eerste plaats, om ieder patroon te presenteren in zijn verbondenheid met andere patronen, zodat de verzameling van alle 253 patronen begrepen wordt als een geheel, als een taal, waarbinnen een oneindige verscheidenheid aan combinaties gecreëerd kan worden. In de tweede plaats, om het probleem en de oplossing van ieder patroon op een zodanige wijze te presenteren dat de ontwerper het patroon zelf kan beoordelen en aanpassen, zonder de essentie ervan uit het oog te verliezen.

De ordening van patronen

Deze samenvatting van de inleiding tot de Pattern Language geeft weer wat de achtergronden zijn en wat de methode beoogt. Vervolgens gaat de inleiding in op de ordening van de patronen. Hierover volgens ook enige relevante citaten:

"De patronen zijn geordend, te beginnen met de allergrootste, voor regio's en steden, dan afdalend via buurten, groepen gebouwen, gebouwen, vertrekken en alkoven en tenslotte eindigend bij constructiedetails. Deze ordening die wordt voorgesteld als een lineaire volgorde, is essentieel voor de wijze waarop de taal werkt".

"Het allerbelangrijkst van deze volgorde is dat zij is gebaseerd op de samenhang van de patronen. Ieder patroon is verbonden met bepaalde 'grotere' patronen, die in de taal hogerop zijn geplaatst en met bepaalde 'kleinere' patronen die lager in de taal zijn gelokaliseerd. De patronen helpen de 'hogere' patronen af te maken en worden zelf voltooid door de 'lagere' patronen. Om kort te gaan, geen enkel patroon staat op zichzelf, ieder patroon kan in de wereld slechts bestaan in zoverre het wordt ondersteund door andere patronen : De grotere patronen waarin het zit ingebed, de patronen van gelijke grootte die het omgeven en de kleinere patronen die erin zijn ondergebracht.

Dit is een fundamentele kijk op hoe de wereld in elkaar zit. Deze houdt in dat wanneer je iets bouwt je dit niet geïsoleerd kan doen, maar dat je tevens de wereld eromheen en erbinnen in moet betrekken, opdat de grotere wereld op die ene plek meer samenhang zal krijgen en meer een geheel zal vormen. Opdat het ding dat je bouwt, terwijl je het maakt, zijn plaats zal innemen in het weefsel van de natuur."

Gebruik van de methode

De Pattern language is in de eerste plaats een hulpmiddel om op expliciete wijze niet-fysiek-ruimtelijke uitgangspunten te vertalen in fysiek-ruimtelijke uitgangspunten. Verbale doelstellingen, die gebaseerd zijn op observaties van het handelen van mensen in hun omgeving worden vertaald in programmapunten die iets zeggen over de maat, de plaats en eventueel andere fysische eigenschappen van ruimtelijke elementen. Daarmee wordt de voorwaarde geschapen om (variant)oplossingen voor een probleem te kunnen genereren. De taal kan echter ook gebruikt worden om een bestaande situatie te beschrijven. Observaties die betrekking hebben op de manier waarop mensen in een bepaalde omgeving leven kunnen met behulp van patronen op een duidelijke wijze geformuleerd worden. Samenvattend kan gesteld worden dat een ontwerper de Pattern language op de volgende manier kan hanteren.

1. Hij kan een bestaande situatie beschrijven met behulp van gekozen patronen.
2. Hij kan fysiek-ruimtelijke uitgangspunten duidelijk formuleren, door het opstellen van nieuwe patronen, waarbij vooral de verantwoording van die keuzes expliciet wordt gemaakt.
3. Hij kan de bestaande lijst van patronen doorwerken en de patronen selecteren die van toepassing zijn op het betreffende project. Op basis van deze selectie kunnen dan (variant)oplossingen gegenereerd worden. vervolgens is de betreffende lijst dan natuurlijk ook te hanteren bij het opbouwen van een checklist waarmee deze oplossingen beoordeeld kunnen worden.

Als algemene opmerking kan gesteld worden dat het zinvol is bij het werken met de methode een systematische rangschikking van de patronen per niveau en per aspect te hanteren om de lijst van patronen overzichtelijk te houden zodat per niveau (deel)oplossingen gegenereerd kunnen worden.

Volgende hoofdstuk Vorige hoofdstuk Inhoudsopgave