Nevenstaande tekst is ook opgenomen in de Reader die door het NAI is uitgegeven, naar aanleiding van de studiereis Metropolen in Zuidoost Azië 1997

Asian jungle

Hoewel de Westerse cultuur in de laatste decennia van het tweede millennium zijn uiterste best doet om de historische coherentie te bewaren, vormt zich een stijlloze generatie jongeren die al naar gelang het haar uitkomt in kan spelen op de verschillende verwachtingspatronen, clichés en stereotypen. De generatie NIX of X, zoals mijn generatie wordt genoemd, is een meester in het mediageniek aannemen van een pose, een rolmodel. De Generatie NIX manouvreert zich als het maar even kan in zo'n positie dat het mogelijk wordt om in bepaalde structuren van de samenleving te functioneren, deze schijnbaar te accepteren, moraalloos te copieren en ze in eigen voordeel te converteren.Op beeldend gebied kenmerkt deze generatie zich vooral als eenkleurrijke collage van "retro" stijlen, en is "samplen", het copiëren en collageren van reeds bestaande fragmenten, de belangrijkste creatieve techniek. Denk hierbij aan nieuwe muziek stromingen als Hip Hop en House, die een enorme impact op de westerse cultuur hebben gehad. De Aziatische landen hebben bewezen absolute meesters te zijn in het reproduceren van Westerse uitvindingen, en ook de laatste sociale ontwikkelingen uit het Westen zullen ongetwijfeld met groot succes in de Aziatitische culturen worden geïmplementeerd, zich ermee vermengen, in hoog tempo evolueren en onherkenbaar en tien keer beter worden getransformeerd. Azië als een inheems klinkende remix van het westen, als jungle.


GeneratioNEXT

In tegenstelling tot eveneens een paar decennia geleden is identiteit tegenwoordig niet meer een reeds bij geboorte vaststaand en onveranderbaar gegeven dat direct en historisch coherent volgt uit locale omstandigheden, familiebanden en religie. Sinds identiteit en ideologie werden ontkoppeld moeten jongeren, getypeerd als patatgeneratie, hun eigen weg zien te vinden in een ideologisch vacuum waarin slechts plaats lijkt te zijn voor materialisme. Op globale schaal zijn het de Metropolen in Zuidoost Azië die een vergelijkbare ontwikkeling doormaken. Het economische succes van de Aziatische stad heeft in de tweede helft van deze eeuw een enorme migratie van de plattelandsbevolking naar de stedelijke gebieden in gang gezet. In extreme gevallen verviervoudigt de bevolking tijdens één generatie en ondergaat de metropool een transformatie die de groei van de Europese steden tijdens de industriële revolutie overtreft. Met de massale keuze voor de stad als leefomgeving heeft niet alleen de nieuwbakken bewoner zich losgerukt van zijn historisch gevormde identiteit, maar ook de stad gedwongen te breken met haar natuurlijke ontwikkeling. Analoog aan de menselijke pubertijd gaat dit stadium van ontwikkeling in de Aziatische metropolen gepaard met groeipijnen en jeugdpuistjes en zijn de voortekens zichtbaar van de identiteit die zij als volwassen wereldstad zullen aannemen. Cultureel-sociologisch beschouwd was onze reis dan ook een expeditie van nieuwsgierige gabberende grijsaards naar de MaxiMegaMetamorfose in een poging ons denken te verjongen en te spiegelen aan de Generatie van de Toekomst.


Light identity

Het beste voorbeeld van een succesvolle synthese tussen westers en oosters denken is zonder twijfel de stadstaat Singapore. Nog geen dertig jaar geleden was dit eiland een toevluchtsoord van criminelen en in hygienisch opzicht een totale vuilnisbelt. In de krotten van Chinatown woonden soms wel dertig mensen per kamer, en havenarbeiders huurden een bed per uur. Met de verkiezingsoverwinning van oorsprong communistische People's Action Party in 1965 komt daar verandering in en start de groei van Singapore als belangwekkende wereldeconomie. Het is vooral de in Engeland opgeleide Lee Kuan Yew die de noodzaak inziet om het partijprogramma aan te passen aan de zeer traditionele behoeften van de multiraciale bevolking van Singapore.
Als volmaakt eclecticist, een NIXer avant la lettre ontleent hij, als fervent Anti Communist, aan de Sovjet Unie de totalitaire staatsstructuur waarin iedereen "gelijk" is en verbint deze met de kapitalistische non-ideologie van zoveel mogelijk rijkdom.
Dit gebeurt volgens een economisch systeem zoals dat op advies van de Nederlander Winsemius wordt ontworpen. Ook de stedebouwkundige layout van het eiland is een verbeterde copy van succesvol Nederlands voorbeeld, de randstad (één verschil: files komen in Singapore niet voor). Daarnaast zet hij de traditionele Chinese leer van het Confucianisme, follow the leader, in om de inwoners van Singapore aan te sporen tot onvoorwaardelijke volgzaamheid ten aanzien van de overheid en via het toewijzingsbeleid van woningen wordt het gezin, als hoeksteen van de samenleving, de normatieve woonvorm. Onder de 35 krijg je als alleenstaande simpelweg geen woning. De stad, de buitenwijken en de openbare ruimte worden continu heringericht en de bewoners geherrangschikt zodat er geen binding ontstaat met het landschap maar met het politieke systeem als constante waarde. Gebouwen worden in Singapore niet voor de eeuwigheid ontworpen maar slechts voor even. Wanneer gebouwen in functionele, economische of symbolische zin niet meer voldoen worden ze vervangen door een beter toegerust exemplaar of een ge-upgraded. Zelfs Singapore's imposante waterfront moet plaats maken voor de nieuwe nog mooiere skyline op aangewonnen land.
Het Singapore van Lee Kuan Yew ziet in dat het verbinden van de Identiteit van de Natie aan de fysieke realiteit van het land de verdere ontwikkeling doet stollen en kiest vooral voor een vloeibaar blijvende "light identity" die middels mediastrategiën en reclameslogans wordt gevormd.


Zero Architecture is an optimum !

Hieruit is ook de sterke preoccupatie met Kitsch te verklaren, iets wat Azië, maar met name Singapore, gemeen heeft met de Generatie NIX. Als wordt voorkomen dat er waarde gehecht wordt aan authenthieke ervaringen en men deze substitueert door makkelijk te vervangen Prullaria en Kitsch als "variabele" materiële constante, is het opgebouwde cultuurgoed na een eventuele verandering snel aan te passen aan de nieuwe situatie. Singapore lijkt zich terdege bewust van de noodzaak zich op ieder moment te kunnen aanpassen aan de Identiteit die het te vertolken rolmodel van haar verlangt. Zelfs de geografische positie van de stad wordt door Singapore naar eigen inzicht gemanipuleerd en denkbeeldig gemaakt. De stadsplattegrond is op de kaart 90 graden geroteerd waardoor de rivier niet langer van Zuid naar Noord stroomt maar, hoe symbolisch, van Oost naar West. Hierdoor hebben alle westelijke straten het toevoegsel "South" gekregen en de oostelijke "North".
"It may be fake and bigger than it could ever be, but it is great" "Towards a Tropical City of Excellence" is het credo van Singapore in de ontwikkeling vanaf heden tot het jaar X, het jaar dat de stad 4 miljoen inwoners telt. Deze corporate identity van staatsonderneming "Singapore incorporated" is net zo'n artificiele creatie als de MERLION, het nationale symbool van Singapore. Het 8 meter hoge Merlion beeld in het centrum van Singpore is volgens de overlevering een mythische figuur, half leeuw, half zeemeermin. De legende van deze perfecte collage van succesvolle Disney figuren (the Lion King & the Little Mermaid) is echter niet van eeuwen geleden maar pas een paar jaar oud. Ook de uiterst plat gerestaureerde woningen van Chinatown lijken een poging om de historie in verpretparkte vorm te overleveren, het is niet historisch Singapore maar verwijst er slechts naar. Langs Boulevards zijn parken aangelegd en witte stranden zijn in aanbouw om symbool te staan voor de Tropical Excellence. Het ultieme voorbeeld hiervan is het volledig kunstmatige eiland Sentosa.
Dit eiland is via een kabelbaan te bereiken, en wanneer je op het eiland aangekomen bent en de toegangsprijs hebt betaald word je met monorail naar een van de drie aangelegde tropical beaches gebracht, compleet met Karaoke Bar en "papier maché" rotseiland. De tankers op de achtergrond kunnen de idylle niet verstoren. Terwijl Singapore als stad zich kenmerkt door de volstrekte afwezigheid van fysieke kenmerken van het totalitaire regime ontstaat er een synthethische omgeving waarin naast gethematiseerde omgevingen zoals de witte stranden van Sentosa en de 'Lloret de Mar' achtige oevers van de Singapore River de mediastrategie een bepalende rol speelt. Middels wervende slogan's en verleidelijke beelden wordt een wereldbeeld gecreëerd dat voor iedereen haalbaar lijkt en dus nastrevenswaardig is. Het duidelijkste voorbeeld echter dat de realiteit in Singapore niet uitgedrukt wordt in materialiteit was direct bij aankomst op het vliegveld. Een douanepost bleek afwezig, zelfs bij aankomst van een vlucht uit drugsmekka Amsterdam. De eerste tekenen van de politiestaat waar Singapore bekend om staat, was een grote advertentie waarop groot de attributen getoond werden, waaraan een politieagent zijn autoriteit en identiteit ontleent: handboeien, knuppel, pet en pistool.


Collage Capital

Terwijl in Singapore juist de uitvergroting van de staatsideologie, de identiteit, surrealistische vormen aanneemt is Kuala Lumpur te begrijpen als tegenpool hiervan. In KL domineert de materiële realiteit en lijkt bewustzijn geen rol van betekenis te spelen. Waar in Singapore juist de immateriële creatie van een identiteit in het oog springt en nauwelijks in permanente fysieke kenmerken wordt vastgelegd, manifesteert het surrealisme zich in Kuala Lumpur juist vooral als vorm, als collage en is ondanks verschillende pogingen daartoe een betekenisvolle coherente identiteit niet te ontdekken.
Op het eerste gezicht is KL een adembenemende schakering van stedelijke velden met onwaarschijnlijke combinaties. De op foto's niet te vermijden "Tallest Twin Towers in the World" staan doodleuk naast een aan vervlogen tijden memorerend Engels landhuis. Kampongs die nog in het stadscentrum zijn gelegen worden langzamerhand vervangen door luxe hotels met namen als "Renaissance" en "New World Hotel". Middenin Chinatown met de traditionele stalletjes op straat verrijzen shoppingmalls die het openbare leven in zich opzuigen. Links hotel, rechts tropisch regenwoud. Weer honderd meter verderop wordt als we het moeten geloven een 12 km lange "Linear City" over de rivier ontwikkeld met Peter Cook van Archigram als adviseur. Bovenop een victoriaanse winkelstraat met kanaal, wordt een geairconditioned "indoor tropical forest" gecombineerd met een 3-dimensionale ijsbaan en "indoor parasailen".

Contrast to the MAX

zou het motto van de stedebouwkundige dienst kunnen zijn. Een bezoek aan "the Kuala Lumpur Planning Department" leerde ons echter dat deze dienst eigenlijk niet bestaat. De weinige stedebouwkundigen die Maleisië rijk is, werken om financiële redenen niet in dienst van de overheid en het departement heeft nauwelijks enige invloed. De dienst doet denken aan de speler van een simulatie-strategie spel. Een van de bekendste van dit soort spellen is SIMM-city,
waarbij de speler zonder de directe gevolgen te overzien door middel van het plaatsen van strategische infrastructuur en gebouwen als fabrieken, ziekenhuizen en scholen invloed probeert uit te oefenen op de welvarendheid van de stad. Doet hij dit goed dan worden gebouwen vanzelf groter en veranderen woningen in villa's, doet hij het fout, dan vliegen stadsdelen spontaan in brand en komt de bevolking in opstand. De praktijk in KL blijkt echter een Demo versie van het spel, de speler kan geen invloed uitoefenen en het spel speelt zichzelf. Omdat de overheid geen geld heeft om ontwikkelingen ter hand te nemen is de volledige stad verdeeld in bouwkavels. In ruil voor het recht tot koop bouwen project ontwikkelaars de infrastructuur op eigen kavel en retourneren deze gratis aan de overheid. Het resultaat is dat wegen in de gekste hoeken en bochten bij elkaar komen, trottoirs doodlopen op keerwanden, rioleringen niet op elkaar aansluiten en ook lantaarnpalen en bushaltes op elk kavel volstrekt uniek en dus als zodanig onherkenbaar zijn. Naast de onnavolgbare werking van de vrije markt economie is het sterke geloof in de op Ying & Yang principes gebaseerde krachten van Feng Shui nog een extra irrationele factor in de totstandkoming van de fysieke omgeving. Op schaal 1: 25.000 heeft dit tot gevolg dat een eenduidige stadsplattegrond niet bestaat, en taxichauffeurs de weg moeten vragen aan toeristen, die wel een kaart hebben weten te bemachtigen.

Kuala Lumpur lijkt te beseffen dat juist het ontsnappen aan iedere typering en herkenbare identiteit mogelijkheden biedt voor het opnemen van nog meer, nog meer en nog meer ontwikkelingen, zonder daarbij het weefsel van de stad te veranderen. De diverse onderdelen van de stad, hoe uniek ze ook zijn, proberen niet langer betekenisvolle en stadsbeeld bepalende locale relaties met elkaar aan te gaan, maar worden gecontroleerd door het totaal versnipperde maar als eenheid werkende stedelijke totaalbeeld, vergelijkbaar met de collages van Kurt Schwitters waarin de verschillende onderdelen van hun eigenwaarde zijn ontdaan ("entformt") en onderdeel worden van de totaalcompositie ("eingemerzt"). De poging van de overheid daarentegen om dit als negatief ervaren stedelijke fenomeen te verwerken en zichzelf een tweede kans te geven met de bouw van Putrajaya, de nieuwe regeringsstad op een tiental kilometers ten zuiden van Kuala Lumpur moet dan ook gezien worden als een typische NIX generatie reactie. Loopt het systeem vast, push the RESET button. In de angst echter opnieuw de greep op de ontwikkelingen te verliezen kiest men helaas voor het artificiële Singapore model.


Putrajaya is going to be a city of architectural evergreens

GAME OVER

Op een kaalgeslagen palmplantage moet Palladiaanse architectuur in de toekomst borg staan voor de keizerlijke identiteit van de overheid. Slotgrachten die met vijverfolie zijn bekleed moeten de stad beschermen voor invloeden van buitenaf.
Zelfstandig uitgevoerde simulaties met het Computerprogramma CAESAR II, het spel dat ongetwijfeld aan de basis van het ontwerp voor deze stad heeft gestaan, wijzen uit dat het met Putrajaya nog slecht zal aflopen. De stad brandde na een half uur spelen tot op de grond toe af en het was ....
> publicaties